Тамендаров Фархат

Аркада бір жер бар еді,

Жібек самал саясы.

Саяда бір көл бар еді,

Сырлы кесе аясы.

Маржан құмы, күміс суы

Қөл еді  қең  айнадай.

Мұнарытқан торгын буы,

Көк  кестелі  айнала;

Қалың топ –топ,алшық-сирек

Жасыл қамыс дестесі;

Бейне қолмен салған ирек

Көлдің жасыл кестесі.

Әдемі еді мөлдіреген

Айна көлдің  көрнегі;

Су бетінде елбіреген

Ақ шашақтар өрнегі.

Пай шымылдық, жасыл құрақ

Қалың біткен ту құрак

Кейде аққулар жасырынад,

Шымылдыққа судырап.

Айна көлді мекен еткен,

Бір-екі аққу бар еді,

Мақсұтына бірге жеткен,

Екі ғашшық  жар еді.

Айна көлдің суы күміс,

Жұбай аққу көркі еді.

Көрсе көзің алар тыныс,

Екі сәулем ерке еді.

Колдің басы ертелі-кеш,

Мың құбылған ән еді.

Екі ғашық ертегідей,

Көлдің көркі- сәні еді.

Жүргенімде елге келіп,

Ешкімді ертпей қасыма.

Кетуші едім көлге келіп,

Біраз жатып басында.

Көз жіберіп айна көлге,

Жағасында жатушы ем;

Төсімді ашып жібек желге,

Рахатына батушы ем

Келуші едім анда санда

Саясатсыз тұрмысқа;

Біраз тыныштық біріп жанға,

Дем алуга тынысқа.

Бір күн ерте айна көлдің

Қүйін тыңдап, жағалап;

Бір ғажабын және көрдім,

Қарап жарып жағада.

Кең айнадан озін көріп,

Құстар билеп,ойнайды;

Су түбінен маржан теріп,

Сүнгіп терең бойлайды.

Көлді қорып, байғұс қызғыш

Қыңқылдайды жагалап;

Канатымен жерді сызғыш,

Төңкеріліп сабалап.

Тауқұдірет қалықтайды,

Қаксап, жырлап, зарлайды;

Сорлы жыршы жалақпайды,

Көл сағасын барлайды.

Кәктен көлге төңкеріліп,

Шаңқылдайды шағала;

Бірде жылап,бірде күліп,

Жарқылдайды жағалап,

Қоңыр күйін қаз күйлейді,

Сұқсыр менен қаскалдақ.

Әнге салып, би билейді

Кегер,үйрек, баспалдақ.

Міне,осындай көлдің сәнін

Олқысымды  жүрегім;

Іздедім мен аққу әнін-

Жүрегімнің тілегін.

Көлдің бетін көзбен аңдып

Жұбай аққу көрінбей;

Сәулемді ізден жаттым қаңғып

Көл басында ерінбей

Аққу күйі бір мезгілде

Сыңқылдайды алыстан;

Және бірі шыға келді

Жақындағы қамыстан.

Жақындағы көк қамыстан

Шыққан аққу жырлады.

Аққу салған ән алыстан

Бері жүзіп зырлады.

Жалғыз аққу жырақтағы

Әнге салды «келем» деп.

Сыңар аққу құрақтағы

Тұрды күтіп, көлеңдеп.

Сыңқылдатып, жарып көлді,

Жұпар майын жағынып;

Жұбайына аққу келді

Алыс жерден сағынып.

Бөлек екен екі ғашық,

Жайқынға кеп түйісті;

Сыпайы ойнап, сыңқылдасып,

Тәтті айқасып, сүйісті;

Күміс суды жұмсақ сызып,

Екі сұлу сыланды;

Сылдарлатып моншақ тізіп,

Ақ көбікке бұланды.

Дөңгелешіп,сәнін түзеп,

Айна көлге қаранды;

Екі сұлу әнін түзеп,

Жуынды да таранды.

Екі кербез қатар түзеп,

Қөлің келді шетіне:

Көлдегі әппақ шашақты үзіп,

Искей басты бетіне.

Иіскеп нәзік исін жұтып,

Көлбеқдеді айнала;

Ақ шашақты талдап түріп,

Шашты мөлдір айнаға.

Талдап түтіп ақ шашақты,

Алып әппақ жұпарын;

Ақ тәніне сылап жақты

Қандыруға құмарын.

Екі сұлу еркелесті,

Бір біріне жарасып;

Тағы нәзік «не –не?» десті,

Бір біріне қарасып.

Бөліп әсен ойындарын,

Екі ғашық сүйіті;

Сүйісіп бөп, мойындарын

Мұңайысып иісті;

Екі маңғыз ғашық жұбай,

Шын сүйіскен жар еді;

Мұңайысты неге бұлай,

Не қасіреті бар еді?

Екі маңғаз еркін өскен,

Қосылысқан жар еді;

Ертегідей еркелескен,

Тағы неге зар еді?

Екі сұлу мөлдіресіп,

Неге бүгін мұңайды?

Бірін бірі елжіресіп,

Неге ақырын сылайды?

Дауыстары қалтырасып,

Неге нәзік жылайды?

Қосылысқан екі ғашық,

Тағы нені сұрайды?

Көл өртасы кең жайқыннан

Келген аққу бұрылып,

Қасіреті іште тыңған,

Жөнеп берді сырылып.

Қыңқылдады қалар ғашық

Қөздің жасын тыя алмай.

Колбеқдеді о да жасып,

Кетер ғашық қия алмай.

Қимаса да бірін бірі,

Қайта қайта қайрылып;

Екі ғашық әрең тірі,

Тағы кетті айрылып.

Екі ашықтың міне сыры,

Қанбаса да құмары.

Кол шетінде қалды бірі,

Тағы кетіп сыңары.

Бір шоқ қамыс жиекте өскен

Бір мезгілде қалт етті.

Қалт етті да үні өшкір,

Үндемеске ант етті !

Шоқ қамысты жыбыр еткен

Аққу кербез елер ме?

Құрттан қорықса қыбыр еткен,

Кол шетіне келер ме?

Кешікпеді, шоқ қамыстан

Жасыл ұшқыш жарк етті:

Ақ түтінмен оқ қамыстан

Бұрқ атылды, шаңқ етті!

Кім бүйтті екен көлдіжарып?

Суық жүрек шіркін ай!

Айна көлді оқпен қарып,

Соққандай ғып көктен  жай!

Аһ!.дәді де көл селк етті,

Аһ!.деді де аққу: «жаным ай»

Қыларын оқ қылып кетті;

Неге бұйтт»ң, зәлім ай!

Дәл көздеді сұрша мерген

Шын сұлудың нақ тосіп;

Селк етті аққу,мұрша келмей,

Басып қалды ақ төсін.

Төсіп басып бір ұмтылды,

Жатты жайып құшағын;

Шоқ қамыстан тұра ұмтылда

Мерген алып пышагын.

Өйда жоқта бұлан етіп,

Тағдыр минут кеп жетті.

Уыздай ақ төстен өтіп,

Көлді сызып өқ кетті.

Күңіренді көл қарғыс шашып,

Шулады көл гүрілдеп.

Аққу жатты төсін басып,

Ағып қаны, дірілдеп.

Айна көлге жылап ақты

Әппақ төстен қызыл қан;

«Хош жаным!» деп қанат қақты

Үзілді тез шыбын жан.

Суды сабап, шапшаң мерген

Ақ қанатты қайырды;

Еш күнәсіз шашақ терген

Екі ашықты айырды!

Көздегенін атып жығып,

Сұрша мерген кенелді;

Ұры шіркін келген бұғып,

Енді алшаңдап жөнелді.

Сол мезгілде аққу ұшты

Жалғыз қалған жырақта

Суды сабап келіп түсті

Түтін шыққан кұраққа.

Аққу көрді өйда жоқта

Бір пәленің келгенін;

Ғашығының ұшып оққа,

Жау қолында өлгенін!

Аққу тағы зарлап ұшып,

Жалғыз қалған жарына;

Жығылды кек сүды құшып,

Сұр мергеннің  жанына.

Қалған ғашық болмай ие

Моншақтаған жасына;

Шықты даусы іші күйе,

Мергеннің кеп қасына.

Сынсып аққу суды шашып,

Шырқ  айналды зәлімді,

Сұр мергенге төсін ашып,

«Мені де ат!» деп жалынды.

Қып қызыл қып қолын қандай

Ақ сұлудың қанына;

Мерген кеттішыдай алмай,

Күйіктінің  зарына.

Аққу бетін жаспен жуды,

Көкке шықты күйініп;

Сұр мергенді қөймай қуды

Көктен жерге түйіліп.

Сұр мергеннің алдына кеп,

Тағы келіп кұлады;

«Атшы жылдам мені де!»-деп,

Бауырын басып жылады.

Мұны дағы батыр мерген

Енді атуға батпады;

«Мені де ат!»деп жылап келген

Сорлы жарды атпады.

Сұр мергенді шырқ айналып,

Жылап аққұ қалмады;

Өзегі өрттей күйіп жанып,

Қаққан қанат талмады.

Мерген кетіп бара жатыр,

Алды артына қарамай;

Аққуды аңдып атқан батыр

Тығы атуға жарамай.

Біресе аққу шырқап биік,

Көкке жылап зарлайды;

Біресе кеп жерге тиіп,

Көзден жасы  парлады.

Біресе кеп жерді сабап,

Жербауырлап ыңқылдап;

Біресе ұшып желді сабап,

Назаланды сұңқылдап.

Шіркін ғашық жан жолдасып

Тастауға енді қимады;

Мөлдіреген көздін жасып

Моншакқтады, тыймады.

Жылама енді, күйікті жар!

Неге керек еңірсу?

Кімге мұнша қыласың зар?

Жер менен көк менірсу!

Талай сорлы жер мен көққе

Сен тәрізді жылаған;

Көздің жасын төгіп теққе,

«Мен де ал!» деп сұраган.

Аққу білді батыр мерген

Енді мұны атпасын;

Қанға боянып тосін керген

Жұбайымен жатпасын.

Жер мен көкке зар еңіреп,

Шыдамады күйікке;

«Жұбайымнан қалмаймын» деп,

Шықты шырқап биікке.

Сорлы ғашық бел байлады

Жұбайынан қалмасқа;

Серт қылғандай, айқайлады

Көлге қайтып бармасқа.

Көкке қарай қанат қағып,

Аққу кетті бұлдырап;

Бір мезгілде төмен ағып,

Төңкерілді судырап.

Төмен ағып қабылды да,

Найзадай боп шаншылып,

Сұр мергеннің қақ алдыда

Жағылды аққу жаншылып!

Күйікті жар құлап өлді,

Ақ тосінен қан ақты;

Жұбайына «ырза бол!» деп

Бір ақ серіпті қанатты.

Өлімді де шіркін ғашық

Сүйгенімен бір көрді;

Жан күйігін мәңғі басып,

Жұбайымен бірге өлді!

1925жыл

Была земля одна в степи,

Где был прохладен ветер,

Где было озеро в тиши,

А берег  тих и светел.

Песок – коралл, гладь – серебро

На  голубых  просторах.

Туман, как белое перо,

Весь в вышивках, в узорах.

И  зеленеют камыши,

Где редко, а где часто,

Как будто кто- то вышил их

По берегу цветасто.

Чудесно радовали глаз

Зеркальные заливы,

А волны, словно бахрома,

Во времена прилива.

Как занавес, встает тростник

Густой, прямой, звенящий

И лебедь прячется за ним

Днем от лучей палящих.

Владели озером тогда

Немного лебедей.

Средь них есть парочка одна,

Чья дружба всех сильней.

Любовь их велика, как мир,

Как океан безбрежна.

Друг другу каждый был кумир,

Любя друг друга нежно

С утра до вечера они

Сто тысяч пели песен,

Так сильно были влюблены,

Весь мир для них был тесен.

Когда я был в родном краю,

Я никого не звал,

Шел к озеру на берегу,

В раздумьях лежал,

Смотрел на озерную гладь

И любовался. Чуть

Мне ветер шелковый спадал

В распахнутую грудь

Я приходил всегда сюда,

Душе, дав отдохнуть,

Чтоб сбросить быта удила,

Чтоб свежий дух вдохнуть

В то утро, сидя на камне,

Я слушал шепот волн.

Явилось чудо вдруг ко мне,

Им был я опьянен.

Увидел танец белых птиц

На голубой воде.

Один из них нырнул вдруг вниз

За жемчугом на дне.

Те жемчуга дарил он ей,

Своей родной подруге,

И не было любви сильней

Во всей моей округе.

Бедняга чибис все молчит,

Бродя по берегу,

Об землю крыльями стучит

С размаху, на бегу.

Летает не спеша бекас,

Рыдает и поет,

И песни петь для всех для нас

Певец не устает.

Спустилась чайка вдруг с небес,

То плача, то смеясь.

А грустный гусь в камыш залез,

Совсем не веселясь.

Вот уткам весело,

Они кружатся и поют.

Любуюсь озером моим,

А в сердце нежный стук.

Ищу я пару лебедей

На озере любви,

Чьи чувства были всех сильней,

Таких не знали мы.

Тут в небе я услышал крик,

Протяжный, нежный, звонкий,

То лебедь устремился вниз

К подруге своей робкой.

К нему навстречу в тот же миг

Вдруг выплыла она

Из зарослей, где рос камыш,

Запела красота.

А он летел издалека,

Но тут же, на лету,

Запел ей песню свысока:

«Иду, иду, иду».

Могучим  телом он рассек

Сверкающую гладь.

По телу мускус сладко тек,

Не мог он больше ждать.

Подплыв к подруге, он вскричал,

И шеей обнял шею,

Затем ее поцеловал

И  любовался ею.

Поплыли по воде они,

Их танец закружил,

Звенели бусы на груди,

Что он ей подарил.

Он отражения ловил,

Так ею восхищаясь,

И песню пел ей о любви,

Крылами крыл касаясь.

Два франта, тесно сжав бока,

Друг  друга, чувствам веря,

Волной взволнованы слегка,

Взошли на теплый берег.

Он стал вдыхать её духи,

Вокруг юлой кружась,

И гладил перья на груди,

Показывая страсть.

Он белым  мускусом её

Измазал своё тело,

Они сплелись, и было всё,

Да так что тело пело.

А после в дивную игру,

Толкая в грудь упруго:

«Ну что?» – «Ну как?» – «Ну-ну?»- «Ну-ну?»

Болтали друг с подругой.

А бросив эту болтовню,

Вдруг стали целоваться.

И так по десять раз на дню

Вздыхать и обниматься.

И оба были влюблены

И преданны друг другу

И в мире нет верней жены,

И нет верней супруга.

Так почему же так грустны?

Печаль в глазах таится?

В свободе были рождены,

И в счастье поженится.

С друг с другом так всегда нежны,

Откуда это горе?

Красивы оба и чисты,

Зачем печаль во взоре?

Свою подругу обнял ты,

Но почему не весел?

Дрожит твой голос у воды,

И нет веселых песен?

Ведь эта встреча двух сердец,

Так что еще вам надо?

Ведь прилетел он, молодец

И ты ему так рада.

К своей возлюбленной летел

Печаль в душе таилась

Как мне расстаться с ней теперь?

Тревожно сердце билось.

И улетать он не хотел

И снова расставаться,

Но ждут его так много дел

К ним надо возвращаться.

Но ведь таков удел любви

За встречей расставанья

И ты преградой не зови

Любые расстоянья.

И вновь одна на берегу,

Вновь лебедь улетает,

И что камыш нагнулся вдруг

Они не замечают,

Но шелохнувшись, замер он,

Поклявшись тишиною,

Но гордый лебедь увлечен,

Любовью лишь одною.

И шорох жалкого червя

Его не напугает.

Но вспыхнула в кустах искра

И пуля вылетает.

Хлопок и леденящий свист,

Окутан белым дымом.

Кто сердцем холоден, нечист

Над гладью лебединной?

Ты пулей гладь ту разорвал,

Ударил вспышкой света

Ах!.. Вздрогнул озера овал

Ах!.. Крикнул лебедь в небе.

Вновь пуля совершила зло,

Увы, судьба – злодейка.

И точно в цель попал стрелок,

В грудь укусила змейка.

И вздрогнул лебедь, и упал,

Прикрыв крылом ту рану

Затем три шага прохромал

И замертво упал он.

К нему охотник подбежал,

Ножом, взмахнув жестоко…

И вот последний миг настал,

Смерть не сочтет нам срока.

Лилейная пробита грудь

Простой стальною пулей,

И озеро, став хмурым чуть,

Вдруг загудит как улей.

А лебедь раненный лежит,

Сочится кровь из раны,

От горя озеро дрожит,

Становится кровавым.

Но вот издав последний крик:

«Прощай, моя подруга!»

Он навсегда к земле поник,

И смолкла вся округа.

Охотник лебедя поднял,

Гордясь своим искусством.

Что точно в цель  стрелок попал,

Не думая о чувствах.

Так тайный вор зло совершив,

Уходит поскорей.

Подруга крылья распустив,

К любимому скорее.

Летит, взбивая гладь крылом

И падает на берег,

Где милый пулею сражен,

Где страшный враг ликует.

Где смертью лютой путь пройден

И больше не воркует.

И лебедица, взмыла ввысь

В отчаянье, в тревоге,

И бросилась оттуда вниз

Убийце прямо в ноги.

Лежит возлюбленный, любя

Она, с него скорбя, смывает

Слезами кровь его,

К охотнику взывает.

Бьёт крыльями зло по воде

Вокруг него кружа

«Стреляй в меня, стреляй злодей!

Бей лезвием ножа!»

По локоть руки все в крови

Тот, что убил супруга-

Стрелец, который отступил

Под натиском подруги.

Она, то плачет, то кричит,

И в небо вновь взмывает

Над серым хищником летит,

Его крылом сбивает

И падает она опять

Под ноги душегубу,

И молит, чтоб в неё стрелять,

Он стал, как в её друга.

Но пятится «герой»- стрелок

Стрелять в неё боится.

А лебедица, как вьюрок,

Вокруг него кружится.

И бьется, прям над головой,

Догнать его стремится.

Страдает сердцем и душой,

И бьёт крылом убийцу.

Бежит охотник со всех сил

По сторонам не смотрит,

Тому,  кто лебедя убил,

Теперь не до охоты.

А лебедица снова ввысь,

Над озером летает

То упадет обратно вниз,

И горько так рыдает.

И по земле крылами бьёт,

И стонет, стонет, стонет,

И криком воздух рассечет,

Судьбу- злодейку гонит.

Не может милая никак

Принять потерю друга

И льются слезы горько так

На мертвого супруга.

Не плачь, печальная вдова!

К чему твои проблемы?

Кому теперь она нужна?

Земля и небо немы.

Немало вдов, таких как ты

К судьбе своей взывало.

И слезы их нежны, чисты

Она не замечала.

Стрелок, тут лебедь поняла.

Стрелять в неё не будет,

Прикрыла милого она

Своею белой грудью.

И плачь раздался над землей,

Печаль сдержать не в силах:

«Не разлучусь с тобой, друг мой!»

Вверх в небо лебедь взмыла

Одно решенье приняла,

Не расставаться с другом,

Кричала, клятву принесла,

Чтоб слышала округа

Взлетела в голубую ввысь

И в точку превратилась

И с высоты той прямо вниз,

Как камень устремилась.

И вот она упала вниз

Как молния об землю

«Ликуй, охотник, веселись!

Я тоже смерть приемлю».

Печальный повести конец.

Из раны кровь сочится,

Прильнув к супругу, наконец,

Чтоб с ним навеки слиться,

Шептала: «Милый я с тобой

На этом страшном месте

Навеки я твоя, та мой!»

И смерть нашла их вместе.

2013г